یونان در مسیر بازسازی اعتماد نخبگان و متخصصان خود
برای نخستین‌بار پس از نزدیک به دو دهه، کشور یونان شاهد پدیده‌ای استثنایی در حوزه مهاجرت است: بازگشت نیروهای نخبه و متخصص به سرزمین مادری. طبق تازه‌ترین داده‌های یورواستات (Eurostat)، روند تاریخی فرار مغزها که از زمان بحران اقتصادی ۲۰۰۸ شدت گرفته بود، اکنون روندی معکوس پیدا کرده و امیدواری‌های تازه‌ای را برای آینده اقتصادی و اجتماعی یونان به همراه آورده است.
از خروج به بازگشت: ارقام چه می‌گویند؟
بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که در بازه زمانی ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱، بیش از ۶۰۰ هزار نفر از یونانیان کشور را به قصد کار، تحصیل و زندگی در خارج از کشور ترک کرده‌اند. با این حال، تا پایان سال ۲۰۲۳، ۳۵۰ هزار نفر از آنان به کشور بازگشته‌اند—رقمی قابل‌توجه که نشان می‌دهد پایه‌های مهاجرت معکوس در حال شکل‌گیری است.
در سال ۲۰۲۳، ۴۷,۲۰۰ نفر از شهروندان یونانی به کشور بازگشتند، در حالی که تنها ۳۲,۸۰۰ نفر آن را ترک کردند. این تراز مثبت، بزرگ‌ترین ثبت خالص بازگشت از زمان آغاز ثبت رسمی داده‌های مهاجرتی در سال ۲۰۰۸ محسوب می‌شود. برای کشوری که سال‌ها با از دست دادن متخصصان و نیروی کار ماهر دست‌وپنجه نرم می‌کرد، این تحول لحظه‌ای سرنوشت‌ساز است.
چرا اکنون؟ دلایل این بازگشت تاریخی
این تغییر رفتار جمعیتی تصادفی نیست. در کنار بهبود شاخص‌های اقتصادی یونان، برنامه‌هایی مشخص و هدفمند از سوی دولت پیاده‌سازی شده است تا شرایط بازگشت نخبگان تسهیل شود. یکی از مهم‌ترین این برنامه‌ها، «ابتکار بازگشت مغزها» بود که در سال ۲۰۲۳ در آتن راه‌اندازی شد.
این ابتکار با ارائه مشوق‌های مالیاتی، فرصت‌های شغلی تخصصی، امکان انتقال سابقه کاری بین‌المللی و حمایت از کارآفرینی نخبگان، تلاش دارد تا مهاجرت مغزها را به چرخه‌ای برگشت‌پذیر تبدیل کند. برای بسیاری از بازگشت‌کنندگان، این نه‌تنها یک تصمیم اقتصادی، بلکه بازگشتی احساسی به خانه و بازسازی پیوندهای فرهنگی و اجتماعی‌شان با سرزمین مادری است.
بحران ۲۰۰۸ و زخمی که هنوز التیام می‌طلبد
بحران مالی جهانی در سال ۲۰۰۸، اقتصاد یونان را به شدت تحت تأثیر قرار داد. نرخ بیکاری افزایش یافت، کسب‌وکارها تعطیل شدند و هزاران نیروی جوان و تحصیل‌کرده کشور را ترک کردند تا در آلمان، بریتانیا، هلند، ایالات متحده و دیگر کشورها، آینده‌ای بهتر بیابند. در آن زمان، از یونان به عنوان یکی از قربانیان بزرگ فرار مغزها در اتحادیه اروپا یاد می‌شد.
اما حالا، با بهبود آرام اقتصاد، اصلاحات ساختاری، رشد سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی، و اقدامات دولت برای تقویت زیرساخت‌های دیجیتال و علمی، یونان دوباره برای نخبگانش جذاب شده است.
چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو
اگرچه نشانه‌های مثبتی وجود دارد، اما این بازگشت همچنان شکننده است. رقابت یونان با بازارهای بزرگ‌تری چون آلمان، فرانسه یا آمریکا، نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت، استمرار مشوق‌ها و کاهش بروکراسی‌های اداری است. همچنین، دولت باید تلاش کند تا برای نخبگان بازگشته، محیط کاری شفاف، حقوق مکفی، و فرصت‌های پژوهشی و کارآفرینی فراهم کند.
فراموش نکنیم که بسیاری از بازگشت‌کنندگان، با تجربه‌های جهانی و مهارت‌های پیشرفته‌ای که در مهاجرت کسب کرده‌اند، می‌توانند نقش کلیدی در تحول اقتصاد دیجیتال، ارتقاء نظام سلامت، بهبود آموزش عالی و توسعه نوآوری در کشور ایفا کنند.
معنای این تحول برای آینده یونان چیست؟
بازگشت نخبگان نه‌تنها از جنبه عددی اهمیت دارد، بلکه تغییری نمادین در روحیه ملی، اعتماد عمومی و امید به آینده بهتر را نیز نشان می‌دهد. یونانیانی که زمانی کشور را ترک کردند، اکنون به آن به عنوان سرزمین فرصت‌ها می‌نگرند—و این یک دستاورد واقعی برای سیاست‌گذاران است.
اگر روند کنونی ادامه یابد، می‌توان گفت که یونان به‌جای از دست دادن سرمایه انسانی، به کشوری تبدیل می‌شود که از چرخه مهاجرت برای تقویت خود استفاده می‌کند.
